สมมติว่าสามีคนนี้มาขอคำปรึกษากับเราในฐานะที่พึ่งสุดท้าย เราจะให้คำแนะนำอะไร อย่างไร นี่คือตัวอย่างเรื่องราวความขัดแย้งที่นักจิตวิทยาการศึกษาท่านหนึ่งได้ใช้เป็นประเด็นศึกษาและทำความเข้าใจในเรื่องการเรียนรู้และปฏิสัมพันธ์ที่มีต่อเรื่องศีลธรรม ลอเรน คอลเบิร์ก อธิบายว่า สำหรับเด็กเล็ก มุมมองต่อเรื่องศีลธรรมเป็นอะไรที่ง่าย ตรงไปตรงมา สิ่งที่เด็กเล็กเรียนรู้คือ การเชื่อฟังและความหวั่นเกรงต่อการถูกลงโทษ เด็กเล็กบางคนมองว่าไม่ควรขโมยเพราะมันผิดศีลธรรม แต่เด็กเล็กบางคนก็อาจเห็นด้วยกับการขโมย สำหรับเด็กเล็กแล้วเรื่องของศีลธรรมเป็นอะไรที่ควรเชื่อฟัง และหากไม่เชื่อฟังก็เป็นเพราะเหตุผลอะไรบางอย่างที่ง่าย ไม่ซับซ้อน
ก้าวขึ้นสู่พัฒนาการของวัยผู้ใหญ่ ผู้ใหญ่ในฐานะผู้มีวุฒิภาวะ มีมิติการคิดนึกกว้างไกลและลึกซึ้งมากขึ้น ผู้ใหญ่วัยนี้มองศีลธรรมในแง่ข้อตกลงสัญญาประชาคมและสิทธิขั้นพื้นฐาน เหตุผลการคิดนึกต่อเรื่องศีลธรรมไม่ได้มาจากใครคนหนึ่งเป็นผู้กำหนด แต่เป็นสิ่งที่ทุกคนต้องมีสิทธิมีเสียงที่จะบอกเล่า หรือมีส่วนร่วมต่อคำถามที่มีต่อสังคม เช่น “สังคมที่ดี เกิดขึ้นได้อย่างไร” มีมุมมองที่ให้ความสำคัญกับคุณค่า สิทธิ และหน้าที่ที่พึงมี พึงยึดถือ หลักศีลธรรมหรือจริยธรรมของสังคมจึงยึดโยงกับความเป็นประชาธิปไตย
กระนั้นเสียงของมติคนส่วนใหญ่หรือการถือหลักประชาธิปไตยก็อาจไม่ใช่คำตอบถูกต้องสำเร็จรูป เพราะความถูกต้องของคนส่วนใหญ่กลุ่มหนึ่งอาจหมายถึงการทำร้ายคนส่วนใหญ่อีกกลุ่มหนึ่ง เช่น การบริโภคที่เกินความพอดีย่อมหมายถึงการเบียดเบียนทรัพยากรของสังคมโลกโดยรวม มิติศีลธรรมจึงต้องเป็นเรื่องของหลักการสากล : ความเมตตากรุณา ความรัก สันติวิธี การไม่เบียดเบียน หลักกฎหมายจึงต้องตอบสนองหลักการศีลธรรมสากลผ่านระบบความยุติธรรม ความเสมอภาค การให้ความสำคัญกับสิทธิเสรีภาพในความคิดและการแสดงออก
แล้วปัญหาของเรื่องนี้อยู่ที่ไหน ในช่วงหลายปีที่ผ่านมามีเหตุการณ์ความขัดแย้งทางการเมืองมากขึ้นเรื่อยๆ รวมถึงปัญหาความรุนแรงต่างๆ ก็มากขึ้นทั้งจากภัยธรรมชาติและภัยจากแนวคิดการเมือง ผลประโยชน์ ความเชื่อที่ขัดแย้งและไม่ประสานกัน กับดักสำคัญที่ทำให้เรื่องราวเช่นนี้รุนแรง ก็คือ ความเชื่อที่ว่า “เราถูก คนอื่นต่างหากที่ผิด” ความเชื่อนี้จึงเป็นแรงผลักที่ทำให้ไม่เกิดการเรียนรู้ ไม่เกิดการรับฟัง ข้อสังเกตจากคุณอานันท์ ปันยารชุน อดีตนายกรัฐมนตรี และผู้ใหญ่สำคัญของสังคมไทยตั้งข้อสังเกตที่น่าสนใจว่า “คนไทยจำนวนหนึ่ง ‘ฟังไม่เป็น คิดไม่ออก พูดไม่จริง และทำไม่ถูก’” เราแต่ละคนจึงมีความเป็นไปได้อย่างมากทีเดียวที่อาจตกอยู่กับกลุ่มคนจำนวนหนึ่งที่คุณอานันท์หมายถึงก็ได้ และเช่นนั้นก็หมายถึงว่าเรามีส่วนร่วมในการทำร้ายคนอื่น ทำร้ายสังคม
ศีลธรรมในฐานะหลักความประพฤติที่มีอยู่ในใจเรา จึงต้องมีการทบทวนเรียนรู้ และตรวจสอบเสมอ เพราะเป็นไปได้อย่างมากที่เราอาจเผลอตกอยู่ในกับดักและใช้ศีลธรรมในระดับต่ำกว่าวุฒิภาวะที่พึงเป็น และนั่นคือเรื่องน่ากลัวของทุกคนในสังคม
แหล่งที่มา เว็บไซต์โพสทูเดย์ 29 มกราคม 2555 เวลา 10:52 น.
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น